وقتي به تهران آمدند جريان را جدي‌تر دنبال كرد. پاي منبر بزرگان نشست و نكته‌ها آموخت، بعد‌ها همان نكته‌ها، روايت‌ها و احاديث شدند چاشني روضه‌خواني‌اش. مي‌گويد روضه‌خواني را از خانه‌هاي مردم و جمعيت‌هاي زير ۱۰ نفر شروع كرده، اما حالا در شهرهاي مختلف و حتي در محافل چندهزار نفري از اربابش مي‌خواند. بيشتر از همه به سنديت روايت‌ها توجه نشان مي‌دهد اما آن را هم در گرو داشتن خلوص نيت مي‌داند. حاج يدالله بهتاش، يكي از پيرخادمان مكتب امام حسين(ع) است كه اين روزها وظيفه خود را سنگين‌تر از هميشه مي‌داند. به بهانه انتخاب او به‌عنوان يكي از چهره‌هاي ويژه برنامه «پرده عشاق» كه همان مراسم تجليل از پيرغلامان حسيني است سراغش رفتيم تا درباره رمز و راز عاشقي در اين مكتب و اصول صحيح آن نكته‌هايي بياموزيم.
- اولين باري كه از آن نواي ذكر اهل‌بيت را شنيديد يادتان هست؟
بله، پدر من تعزيه مي‌خواند و ذاكر اهل‌بيت(ع) بود. از وقتي خودمان را شناختيم، ديديم كه در خانواده‌اي هستيم كه همه عاشق آقا امام‌حسين(ع) هستند. من توي همان سن و سال كودكي متوجه شده بودم كه صداي خوبي دارم و وقتي مي‌خواندم مورد تشويق واقع مي‌شدم. كلاس سوم ابتدايي كه بودم با خانواده به تهران آمديم و ساكن محله مجيديه شديم. محرم‌هاي قديم، چهارپايه وسط هيئت مي‌گذاشتند و از من مي‌خواستند بروم بالا و مداحي كنم. فكر كنم اوايل دهه۴۰ بود، سن و سالي نداشتم. اما خيلي علاقه داشتم مطلبي كه مي‌خوانم تنها تحريك احساسات نباشد و تأثير خاصي روي كساني كه مي‌شنوند بگذارد. همان سال‌ها بود كه فهميدم روضه هدف نيست بلكه وسيله است. ما مدح اهل‌بيت(ع) را مي‌گوييم تا مردم نسبت به آنها معرفت پيدا كنند.
- خب، با اينكه گفتيد سن و سالي نداشتيد، چطور متوجه شديد كه بايد به سمت مطالبي برويد كه عمق بيشتري داشته باشد؟
من هميشه مي‌نشستم و اشعار پرمحتواي ديگر مداح‌ها يا شعرا را گوش مي‌كردم. دوست داشتم خودم هم چيزي شبيه به آنها به مستمعين بگويم. آن زمان كه كلاس مداحي به اين شكل وجود نداشت. خودم تمرين مي‌كردم تا به نتيجه‌اي كه مي‌خواهم برسم. همان شعرهاي خوب برايمان ايجاد علاقه مي‌كرد. آن موقع نوار مداحي بزرگاني همچون مرحوم آقاي كافي يا علامه مداح كه در جامعه زياد شناخته شده بودند را خيلي گوش مي‌كردم. دوست داشتم شعر‌هايشان را از بر باشم. شعرهاي خوب را يادداشت مي‌كردم و رويشان تمرين داشتم. بزرگ‌تر كه شدم با يك خانواده روحاني آشنا شدم و سبب وصلت ما به‌وجود آمد. پدر همسرم نيز در آشنايي بنده با زبان عربي تأثير زيادي گذاشت.
- آن موقع‌ها چقدر مقيد بوديد كه پاي‌منبر واعظان شناخته‌شده تهران برويد؟ چقدر اين كار را در پيشرفت‌تان مؤثر مي‌دانستيد؟
بله، منبر علما و بزرگان زياد مي‌رفتم. يادم هست‌ماه مبارك رمضان حاج آقا فلسفي در مسجد امام حسين(ع) سخنراني مي‌كردند. مي‌رفتم پاي منبر ايشان و يادداشت برمي‌داشتم از صحبت‌ها، حديث‌ها و روايت‌ها. هنوز آن دست‌نوشته‌هاي پاي منبر آن بزرگوار را دارم و گاهي اوقات به آنها رجوع مي‌كنم. توي همين محله مجيديه، آقاي بصيري بود كه حاج آقا كافي را به مجلس‌اش دعوت مي‌كرد. آنجا حتي من پيش از منبر ايشان روضه مي‌خواندم و سپس از محضرشان بهره‌مند مي‌شدم.
- اين پاي منبرنشيني‌ها در كجاي عالم مداحي به كارتان مي‌آمد؟
دروسي كه پاي همين منبر‌ها آموختم پشتوانه‌اي براي شعرهايي بود كه مي‌خواندم. هميشه عادت دارم اشعار را همراه با روايت‌هايي از اهل‌بيت(ع) بخوانم. چند سالي است كه شب‌هاي عاشورا محضر مقام‌معظم رهبري مي‌رسم اما امسال شب تاسوعا رفتم تا مداحي كنم. عادت دارم وسط مدح و شعرخواني حديث بخوانم و حتي آنجا هم سنت‌ام را نشكستم. محرم امسال كه نزد ايشان رفتم ابتدا شعري از صائب خواندم به اين مضمون كه «بي‌روزي حلال، دعا مستجاب نيست- از لقمه حرام شكم را نگه‌دار» همين جا حديث نبوي را چاشني شعر كردم كه فرموده‌اند «كسي كه مي‌خواهد دعايش مستجاب شود، كاسبي و لقمه‌اش حلال باشد.» باز يك روايت ديگر از رسول اكرم(ص) خواندم كه ايشان فرموده اند، «اگر مي‌خواهي عاقبت به‌خير شوي بايد لقمه حلال براي زندگي‌ات ببري، همنشين خوب داشته باشي و نماز‌هايت را به جماعت بخواني.» روضه‌ام كه تمام شد رفتم خدمت معظم‌له. آقا تأكيد داشتند كه اين مواعظ را براي مردم بگوييد. اينها باعث معرفت‌افزايي مي‌شود. اين سبك را در خواندن‌هايم هميشه حفظ كرده‌ام كه همراه با شعر، آيه‌هاي قرآن يا احاديث معصومين(ع) را يادآور شوم. حديث هم بايد مستند باشد. اگر حديث و روايت مستند باشد، مردم خوب گوش مي‌كنند و توجه نشان مي‌دهند. ما مداحي مي‌كنيم براي اينكه مردم اهل‌بيت(ع) را بشناسند. وقتي شناختند معرفت پيدا مي‌كنند و به آنها محبت مي‌ورزند. وقتي هم كه محبت داشته باشند به حرفشان گوش مي‌دهند. خود آن بزرگواران فرموده‌اند كه حديث و گفتار ما را بي‌هيچ پيرايه‌اي به گوش مردم برسانيد. اينها همه مواردي است كه مي‌تواند جامعه را بسازد.
- شما زندگيتان را از همين راه مداحي و سخنراني اداره مي‌كنيد؟
بله، البته بنده گاهي دست به قلم هم مي‌شوم و تاكنون ۳۵ عنوان كتاب نوشته‌ام. مثلا كتاب روايت كربلا تاكنون ۱۲ بار تجديد چاپ شده. غيراز نويسندگي براي تدريس اصول مداحي به خانه مداحان و جاهاي ديگر هم مي‌روم. در حال حاضر سايت هم دارم و مطالب و اشعار مختلف را در آنجا قرار داده‌ام تا جوان‌تر‌ها كه علاقه‌مند به اين راه و مكتب هستند بتوانند بهتر استفاده كنند. درست است كه ما قديمي هستيم اما بايد به روش امروز كار‌ها را جلو ببريم. راه‌هاي ارتباط بهتر با جوان‌تر‌ها را بشناسيم و طبق زمانه جلو برويم. تصور مي‌كنم اينگونه پاسخ بهتري خواهيم گرفت.
- چقدر نگاه روزي‌مابانه به مداحي داشته‌ايد؟ مداح‌هاي قديمي شهر در اين‌باره چه روشي داشتند؟
زمان‌هاي قديم روضه‌هاي خانگي خيلي زياد‌تر از حالا بود. هر ماه از روز اول مي‌دانستيم كه كدام خانه براي اقامه عزا يا خواندن مداحي بايد برويم. همه‌‌چيز روي برنامه بود و هر سال هم تكرار مي‌شد. مي‌آمدم توي جلسه‌هاي چند نفره، همان جا يك حديث مي‌گفتم يا يك مسئله احكام را بيان مي‌كردم. بيشتر همين بچه انقلابي‌ها همان كساني بودند كه توي خانه‌شان روضه امام‌حسين(ع) برپا بود. درباره كسب روزي هم بايد بگويم هر چه كه صاحب عزا به ما مي‌داد بي‌هيچ منتي قبول مي‌كرديم. من خودم روضه خواندم با ۵ ريال. تابه‌حال هم از همين راه كسب روزي حلال كرده‌ام. هيچ‌گاه نگفته‌ام كه فلان قدر مي‌گيرم و مي‌آيم مجلس شما. هر چه از درگاه ائمه اطهار(ع) به ما برسد نيكوست. مداح‌هاي قديمي همه همينطور بودند، يعني به‌خاطر عشقشان به امام حسين(ع) مي‌خواندند و هيچ چشمداشت مادي نداشتند.
- شعرهايي كه مي‌خوانديد را از كجا مي‌آورديد؟
شعر‌ها سليقه‌اي است. برخي دوست دارند شعرهايي بخوانند كه واژه‌هاي پرتكلف و دشوار در آن زياد به چشم بيايد اما من هميشه سراغ شعرهاي ساده و داراي محتوا و مضمون رفته‌ام. چون شعري كه ساده باشد مي‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار كند. بيشتر سراغ پنديات مي‌روم تا براي همه قابل فهم باشد و تأثيري هم بگذارد. شعرهاي صائب را مي‌پسندم، معمولا پنديات سعدي، صامت و برخي از اشعار پروين اعتصامي را نيز مي‌خوانم. شاعران معاصر هم پنديات خوبي دارند، مثلا اشعار آقاي سازگار محتواي مناسبي دارد.
- با نغمه‌ها و رديف‌هاي آوازي آشنايي داريد؟ دانستن آواهاي موسيقيايي چقدر مي‌تواند در امر مداحي ياري رسان باشد؟
بنده با هيچ‌يك از دستگاه‌ها و رديف‌ها آشنايي ندارم. اگر شعري را هم روي رديف آوازي بخوانم كاملا اتفاقي و اصطلاحا دلي است البته خوب است كه مداح اين نغمه‌هاي مختلف را بشناسد تا كمتر خسته شود و تنوع كارش را هنگام خواندن بالا ببرد اما من آشنايي با اين موضوع ندارم.
- شما علاوه بر مرثيه‌سرايي، مولودي‌خواني هم مي‌كنيد. آن را معمولا به چه روشي انجام مي‌دهيد؟
معتقدم كه همه‌‌چيز در دين مبين اسلام احكام خاص خودش را دارد. روضه خواندن و مولودي خواندن هم احكام دارد كه بايد در همه حال رعايت شود. ولي به اسم شادي نبايد خودمان را در معصيت بيندازيم. در عزاداري نيز همينگونه است. الان عزاداري‌ها گاهي به ترانه‌خواني نزديك مي‌شود كه شكل خوبي ندارد. شايد يك شعر را با يك نغمه جديد بخواني تأثيرگذاري بيشتري داشته باشد. اما بايد حدود را رعايت كرد. همانطور كه امام‌رضا(ع) فرمودند در شادي ما شاد باشيد و در عزاي ما ناراحت. بايد ببينيم منظور امام(ع) از شادي در اينجا چيست؟ من در مجالسم شادي را اينگونه تعبير مي‌كنم، يعني كارهايي انجام دهيم كه دل معصومين(ع) را شاد كنيم. شخصي آمد نزد امام صادق(ع)، ايشان آن شخص را خيلي تحويل گرفتند و گفتند اعمال نيكويي انجام داده‌اي، پرونده اين هفته‌ات رضايت‌بخش بوده است. خوب كه فكر كردم يادم آمد قبل از سفر به مكه، مي‌خواستم با قوم و خويشم وداع كنم. اما نمي‌خواستم پيش پسرعمويم بروم. چرا كه او خيلي در خط امام‌صادق(ع) نبود. با اين حال خودم را راضي كردم كه نزد او هم بروم. همين صله‌رحم باعث شد تا متوجه شوم اوضاع مالي خوبي ندارد و به او كمك كنم. اين عمل من باعث خشنودي امام زمانم شده بود. در عزاداري‌ها هم بايد كارهايي را كه دل ائمه‌اطهار(ع) را محزون مي‌كند انجام ندهيم.
- مداح‌هاي قديمي چه كساني بودند؟ كجا منبر داشتند؟
مداح‌هاي قديمي تهران با مردم زياد آشنايي داشتند. مثلا آقاي محمد علامه ۶۰ سال مداحي كرد. آن مداح‌ها هميشه حد و حدودشان را رعايت مي‌كردند. شعر و مطلب خوب مي‌خواندند. همينطور آقاي شمشيري يا سيدمحمد موسوي بودند كه اشعار بسيار زيبايي مي‌خواندند. بيشترشان هم در هيئت‌هاي قديمي مثل بني‌فاطمه، پيرعطا يا فاطميون حضور داشتند و كاملا اثرگذار بودند در جامعه. برخي از مداح‌هاي امروزي چند صباحي كارشان گل مي‌كند و سي‌دي‌هايشان دست به‌دست مي‌شود. اما بايد ببينيم كار ماندگار كجاست! مرحوم محدث نوري، صاحب كتاب لولو و مرجان و استاد مرحوم آقاشيخ‌عباس قمي گفتند كه مداح بايد 2 تا كار را انجام بدهد؛ يكي اينكه هميشه صداقت داشته باشد و در بيانش كذب نياورد. مطلب دروغ همينطوري‌اش هم گناه بزرگي است، چه برسد به اينكه آن را به بزرگان دين نسبت بدهيم. يكي از مداح‌ها، پيش يكي از علما تعريف مي‌كرده كه خواب ديده دارد بر بدن امام حسين(ع) چنگ مي‌اندازد. ايشان هم متذكر شده بودند، به اين خاطر است كه روضه راست و درست نمي‌خواني. يا روضه راست بخوان يا رها كن. مطلب دوم براي مداح‌ها خلوص نيت است. خلوص هم يعني اينكه فقط و فقط براي رضاي خدا بخواني ولاغير.
- شما خارج از كشور هم منبر رفته‌ايد و روضه خوانده‌ايد؟
بله، خدا توفيق داده و تاكنون در انگليس، سوئيس، ايتاليا، امارات، بحرين و برخي از كشورهاي عربي ديگر منبر رفته‌ام و روضه خوانده‌ام. همه مراجع تقليد در لندن هم دفتر و مقلد دارند. بنده در هايدپارك لندن هم روضه خوانده‌ام. آنجا به دعوت مجمع جهاني اهل‌بيت(ع) رفته بودم. روز عاشورا كه در انگليس تعطيل رسمي نيست اما وقتي ما دسته عزاداري را راه انداختيم، پليس با ما نهايت همكاري را داشت. مردم كنار دسته مي‌آمدند و درباره علت و روش عزاداري ما سؤال‌هايي مي‌پرسيدند. بچه‌هاي هيئت هم بروشورهايي را تهيه كرده بودند با موضوع زندگي و قيام امام حسين(ع) كه آن را به علاقه‌مندان مي‌دادند.
- شما روضه‌خواني در محضر مقام‌معظم رهبري را هم تجربه كرده‌ايد؛ اين مجلس چه تفاوت‌هايي با ديگر مجالس عزاداري دارد؟
خواه ناخواه آن مجلس خاص‌تر است. به همين‌خاطر از يك‌ماه قبل، تمام مطالب را مرور مي‌كنم و كم و زياد‌ها را انجام مي‌دهم. همانطور كه گفتم، همه روضه‌ها و روايت‌هايي كه مي‌خوانم بايد سنديت داشته باشد، اينجا هم دقت مي‌كنم تا از اين حيث مسئله‌اي وجود نداشته باشد البته چون در اين مجلس همه قشرهاي مردم همراه با مسئولان حضور دارند سعي مي‌كنم مطالبي را عنوان كنم كه به فضاي مجلس بخورد و مفيد واقع شود.
روايتي از پرده عشاق
حاج يدالله بهتاش، يكي از پيرخادمان مكتب امام حسين(ع) درباره برنامه پرده عشاق كه اين روزها توسط سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران در حال برگزاري است مي‌گويد: «اين حركت بسيار خوبي است كه در حال انجام است و بابت آن بايد از سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران تقدير كنيم. از زماني كه رئيس جديد اين سازمان آمده، فضاي فرهنگسراهاي ما بيشتر حال و هواي حسيني به‌خود گرفته است. وقتي به اسامي‌اي كه قرار است در برنامه پرده عشاق از آنها تقدير شود نگاه مي‌كنم مي‌بينم كه همه عزيزان مي‌توانند خودشان يك الگوي كامل براي جامعه باشند. همينطور با تقدير از پيرخادمان درگاه اباعبدالله‌الحسين(ع)، جوان‌ها هم مي‌فهمند آدمي كه سالم زندگي كند، هر چقدر هم كه پير شده باشد باز به او بها مي‌دهند و اين خودش ارزش زيادي دارد.»
مداحي هم آفت دارد
حاج يدالله بهتاش كه عمري را در خدمت اهل‌بيت(ع) گذرانده معتقد است كه روضه‌خواني و برپايي مجالس براي اين بزرگان اثرگذار و پرطرفدار است. او معتقد است كه مداحي و روضه‌خواني هم مثل خيلي از امور ديگر مي‌تواند آفت‌هايي را همراه خود داشته باشد. براي همين همه مداحان، به‌ويژه مداحان جوان بايد به اين نكات توجه نشان دهند تا سبك عزاداري ما به سبكي كه مورد پسند ائمه‌اطهار(ع) است نزديك‌تر شود. در اين بخش به‌صورت تيتروار اين آسيب‌ها را از زبان اين پيرغلام اهل‌بيت(ع) مرور مي‌كنيم.
آسيب‌هاي محتوايي: برخي از مداحان مي‌خواهند اصطلاحا به مجلس شور بيندازند و مثال چشم و ابروي حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) را مي‌آورند. درحالي‌كه صفاتي نظير بصيرت، وفاداري و ايثار بود كه علمدار كربلا را نسبت به ديگران متمايز كرد. اشعاري كه خوانده مي‌شود بايد از اين حيث محتواي مناسبي داشته باشد.
اظهار غلو: پيامبر اكرم(ص) فرموده‌اند، بپرهيزيد از غلو كردن! الان اشعاري مي‌شنويم كه از آن بوي شرك مي‌آيد. حالا ممكن است آن مداح از روي احساسات اين شعر‌ها را بخواند و خيلي به معاني آن توجه نشان ندهد اما همين اشعار غلوآميز به گوش تكفيري‌ها مي‌رسد و آنها اظهارات ناروايي را به ما نسبت مي‌دهند.
خواندن مطالب غيرواقع: امام باقر(ع) فرمودند كه همه بدي‌ها يك كليد دارد و آن شراب است، با اين حال دروغ گفتن از شراب هم بد‌تر است. دروغگويي در همه حال بد است، خاصه اينكه به ائمه‌اطهار(ع) نسبت داده شود. بايد سعي كنيم اشعاري كه مي‌خوانيم سنديت داشته و از هر نوع كذبي دور باشد.
طرح مباحث سست: برخي مي‌آيند و مثلا خوابي را تعريف مي‌كنند تا مردم را به دين علاقه‌مند كنند يا بگويند هيئت ما چنين است و چنان است. خب، كسي كه با يك خواب بيايد با يك خواب هم مي‌رود. عده‌اي ديگر هم مطالب موهن را مطرح مي‌كنند و مثلا مي‌گويند من سگ فلان‌ام. بابا! ائمه(ع) آمدند تا ما را آدم كنند نه اينكه ما را قلاده به گردن خودشان سازند. اينها از حقيقت عزاداري‌ها به دور است.
پرده‌اي براي عشاق
كي و كجا از مفاخر حسيني شهرمان تقدير مي‌شود؟
سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران ويژه‌برنامه «پرده عشاق» را با هدف تجليل از مفاخر حسيني پايتخت از اول تا ۱۸ آذر با تقدير از ۲۳ خادم مجالس امام‌حسين(ع)، يك هيئت مذهبي و يك گروه از نوحه‌خوانان بازار تهران برگزار مي‌كند. «پرده عشاق» در دومين سال برگزاري نيز همچون سال گذشته از آن دسته مفاخر حسيني كه تأثيري بسزايي در رونق عزاداري هيئت‌هاي شهر تهران داشته و دارند، تجليل خواهد كرد. اين برنامه با تقدير از حاج احمد چيني در فرهنگسراي رسانه آغاز شده و روز ۱۸ آذرماه (۱۶ صفر) با تقدير از سليم موذن‌زاده‌اردبيلي در فرهنگسراي بهمن به پايان مي‌رسد. اين جدول به شما كمك خواهدكرد تا از برنامه‌هاي كامل روزهاي آتي ويژه‌برنامه پرده عشاق باخبر شويد.
جدول
حجت‌الاسلام سيدابوالقاسم شجاعي يكشنبه 9آذر شهداي سرچشمه
حاج علي اسداللهي- حاج سيداحمد ميرزماني يكشنبه 9آذر سالن پيامبر اعظم(ص)
سيد مصطفي موسوي دوشنبه 10آذر فرهنگسراي شفق
هيئت محبين حضرت علي‌اصغر(ع) سه‌شنبه 11آذر فرهنگسراي انديشه
حاج قاسم مستوفي چهارشنبه 12آذر فرهنگسراي ارسباران
حاج حجت‌الله كسري پنجشنبه 13آذر فرهنگسراي امام (ره)
حاج اكبر بازوبند پنجشنبه 13آذر فرهنگسراي انقلاب
حاج غلامعلي سماواتي جمعه 14آذر سرچشمه
شهيد غلامعلي رجبي جمعه 14آذر فرهنگسراي قرآن
سيدمحمد موسوي سجاسي شنبه 15آذر فرهنگسراي شفق
شهيد مجيد سيب سرخي يكشنبه 16آذر دانشگاه رفاه
چهارپايه خوان‌هاي بازار دوشنبه 17آذر فرهنگسراي رازي
حاج سليم موذن‌زاده سه‌شنبه 18آذر فرهنگسراي بهمن
نظر شما